Medeniyetin Anlatılmamış Tarihi Göbeklitepe

Göbeklitepe’yi önemli kılan en önemli sebep kuşkusuz insanlık tarihi adına şimdiye kadar bildiğimiz tüm bilgileri tek tek gözden geçirmemize neden oluşu. Dünyanın orijinal haliyle günümüze kalan en eski tapınağı olan Göbeklitepe 12 bin yıl önce inşa edilmiş.

Göbeklitepe, bugünün insanları ile o devrin insanlarının aynı düşünce ve davranış modeline sahip olduğunu ortaya koyuyor. Keşifler göçebelikten yerleşik hayata geçerken, kentlerden önce tapınakların inşa edildiğini gösteriyor.

Bilgiyi Değiştiren Yer

Göbeklitepe yapılışının ardından bin yıl kadar sonra tonlarca ton toprak ve çakmaktaşları ile tamamıyla gömüldü. Tapınağın ne amaçla gömüldüğü de araştırma konuları arasında. Tarihi M.Ö. 10 bin yıllarına uzanan, tapınma amaçlı törensel alanlara ait mimari kalıntılar, dikili taşlar ve üzerinde kabartmalı yabani hayvan ve bitki figürlerinin bulunduğu taşlar göz kamaştırıyor. Bölgenin dikkat çeken bir özelliği de gün yüzüne çıkarılan en büyük tapınma alanını barındırması.

Yerleşim Amaçlı Değil

Arkeolojik olarak Çanak Çömlek Öncesi Neolitik A Dönemi’ne (M.Ö 9.600 – 7.300) ait olan Göbeklitepe’de, bir tepe üzerine inşa edilmiş çok sayıda yuvarlak biçimli yapı bulundu. 1995 yılında başlayan kazılar sonucu elde edilen bulgulara göre bu yapılar yerleşim amaçlı bir kullanıma sahip değiller.  Göbeklitepe’de bulunan yapıların henüz tamamı gün ışığına çıkarılmadı. Toplam yirmi adet olduğu belirlenen bu üzeri açık yapıların dini amaçlı yapıldığı kesin.

T Biçimli Dikilitaşlar

Daha net ve açık bir dille denilebilir ki, bu yapılar dünyanın yapıldığı hali ile bugüne ulaşabilen ilk tapınakları. Taş devrinden kalma bu tapınakların yapılış biçiminde ortak bir özellik göze çarpıyor. T biçiminde dikilitaşlar ile çevrilmiş bu tapınakların merkezinde de iki T biçiminde dikilitaş karşılıklı olarak yer alıyor.

Stilize İnsan Tasvirleri

Prof. Dr. Schmidt ve ekibi boyları üç ilâ altı metre arasında değişen bu T biçimindeki dikilitaşların stilize edilmiş insan tasvirleri olduğunu düşünüyor. Bunun sebebi T biçimindeki dikilitaşların kenarlarında kol ve el tasvirlerinin bulunması. Bu dikilitaşların ilgi çekmesinin diğer bir nedeni ise üzerine işlenmiş hayvan tasvirlerinin ve soyut sembollerin varlığı. Bu betimlemeler insanoğlunun yaşayışı hakkında küçük gibi görünen ancak yaşam biçimlerini, inanış ve korkularını anlatan en önemli veriler arasında.

Farklı Betimlemeler

Taşlar üzerine kazılan hayvan tasvirlerinin yanında üç boyutlu kabartma şeklinde yapılan başka betimlemeler de bulundu. Bunlardan en önemlisi T biçimindeki dikilitaşın yan tarafından aşağı doğru iner biçimde tasvir edilen aslan kabartmaları. Bulunmuş olan bu stilize insanları tasvir eden T biçimindeki dikilitaşların ağırlıkları ortalama 40 ila 60 ton arasında değişiyor.

Bu İnsanlar Kimdi?

Göbeklitepe’deki tapınakları tasarlayanlar ve inşa edenlerin kim oldukları hâlâ kesin olarak bilinmiyor. İnsanoğlunun avcı toplayıcı olduğu dönemde, yerleşim ve tarım kavramlarından çok uzak olduğu 12 bin yıl öncesinde bu yapıların nasıl tasarlandığı da çözülebilmiş değil. Bazı arkeologlar avcı toplayıcı olan bu topluluğun şamanî bir düzende organize olduklarını tahmin ediyorlar; yani tüm bu düzenin ardında şaman bir din lideri var. Ancak diğer bir görüş şaman liderlerin daha çok Antik Mısır’dan bildiğimiz özel bir rahip sınıfına dönüşmüş olduğu yönünde. Bu görüş bugüne kadar bilinen bilimsel verilerden çok daha önce toplumsallaşmanın gerçekleştiğini, insanların hiyerarşik düzende belirli sınıflara göre organize olduklarını ortaya koyuyor. Göbeklitepe, arkeoloji dünyasının en büyük keşiflerinden biri. Henüz şehir hayatına geçmemiş olduğu düşünülen avcı-toplayıcı toplumların tapınak inşa etmiş olduğunu gösteren ilk örnek. Bu da şehirleşme yani medeniyet tarihinde devrim niteliğinde bir buluş. Hatta bu buluşu dolayısıyla kazıyı yapan Dr. Klaus Schmidt, “Önce tapınak geldi, şehir sonradan geldi” diyerek erken medeniyet tarihine yeni bir açılım getirdi. Kim bilir tüm bu sorulara yanıtlar bulunduğu takdirde belki de insanlık tarihi yeniden yazılmaya başlanacak.

Göbeklitepe’ye arkeoloji dünyasının en büyük keşiflerinden biri olarak bakılıyor. Henüz kent yaşamına geçmemiş olduğu düşünülen insan topluluklarının mabed inşa ettiğini kanıtlayan Göbeklitepe uygarlık tarihi araştırmalarında bir dönüm noktası.

Göbeklitepe Şanlıurfa’ya 20 kilometre mesafede Örencik Köyü yakınlarında. Alanda kazı çalışmaları ilkin1995 yılında Alman Arkeoloji Enstitüsü ve Şanlıurfa Müze Müdürlüğü’nün işbirliğiyle başlatıldı. Heyet başkanlığını Alman arkeolog Prof. Dr. Klaus Schmidt’in yürüttüğü kazılar, her yıl eylül ve ekim aylarında on haftalık bir süre içinde yapılıyor.

Yapılan kazılarda kelaynak kuşu betimlemesi de bulundu. Önceki kazılarda da çeşitli hayvanlara ait kabartma tasvirlerin bulunduğu Göbeklitepe birçok yönüyle dünyada başka benzeri olmayan bir yer.

Dünyanın En Eski 10 Tapınağı

1. Göbeklitepe, M.Ö. 12.000-10.000.

2. Hypogeum Tapınağı; Malta, M.Ö. 3.600.

3. Ggantija Tapınağı; Malta, M.Ö. 3.600.

4. Hagar Qim Tapınağı; Malta, M.Ö. 3.200.

5. Stonehenge İngiltere, M.Ö. 2.500.

6. Knossos Saray Tapınağı; Girit,  M.Ö. 1.700.

7. Amada Tapınağı; Mısır, M.Ö. 1.500.

8. Haşepsut Tapınağı; Mısır, M.Ö. 1.479.

9. Luksor Tapınağı; Mısır, M.Ö. 1.400.

10. I.Seti Tapınağı; Mısır, M.Ö. 1.279.

Kaynak: Skylife Dergisi