Aydın İli'ne bağlı
Koçarlı İlçesi, Gaffarlar Köyü sınırları içindeki Amyzon, Karia
kentlerindendir. Kent tarihi konusunda yalnızca yazıtlardan yararlanıyoruz.
III. yüzyılda önce Ptolemaios, sonra Seleukos yandaşlığına geçen Amyzon, İ.Ö.
II. yüzyılın sonlarına doğru, Latmos aşağısındaki Herakleia kenti ile bir ikili
anlaşma gerçekleştirdi. III. Antiokhos, İ.Ö. 203'te Amyzon'a gönderdiği
mesajda, kent ayrıcalıklarını onayladığını belirtmişti; Apollon ve Artemis
tapınağına sığınanları koruma altına alma yetkisi de ayrıcalıklar arasındaydı.
Kent surları bugün de ayaktadır ve İ.Ö. 300'lerde uygulanan izodomik yöntemle
örülmüştür. Apollon ve Artemis tapınağı, surlar, tonozlu yer altı odaları ve
Bizans yapısı, bugün ayakta olan yapılardandır. (K1)
Tarihçe:
Strabon'a göre Alabanda'nın bir
peripolionudur [Strabon 14; 2; 22]. MÖ 3. yy'da Ptolemaios ile anlaşma yapan
kent; MÖ 2. yy'da Seleukoslar ile de anlaşmış ve Latmos Herakleiası ile barış
yapmıştır. III. Antiokhos'un MÖ 203'de yazdığı bir mektuba göre bazı
imtiyazlara sahiptir. Klaros'a bir delege gönderdiği bilinmektedir. MS 2. yy'da
dini bir merkez haline gelmiştir [Bean 1976:53; Özkaya-San 2002:246].
Araştırma ve Kazı:
20. yy'ın başlarında Paton ve Fowler;
1950'li yıllarda Robert; 1970'li yıllarda Lauter tarafından yapılan
araştırmaları 2000'de Özkaya ve San'ın birlikte yaptığı yüzey araştırması
izlemiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış tescilli
arkeolojik sit alanları listesinde yer almaktadır.
Kalıntılar:
Sur:
Bir kısmı 6 m yüksekliğe kadar ayakta
kalabilmiş sur isodomos tekniğinde kesme taş bloklardan inşa edilmiştir.
Yaklaşık 137 m uzunluğunda ve 1.68 m kalınlığındadır. Olasılıkla MÖ 300'lere
aittir [Bean 2000:210].
Tapınak/Kutsal Alan:
Artemis Tapınağı; teraslar üzerine
inşa edilmiştir. Dor düzeninde olan tapınak 6x15 m ölçülerindedir. Doğu-batı
yönünde uzanır. Bir naos ve bir pronaostan meydana gelir. Pronaos ile naos
arasındaki açıklık 1.4 m kadardır. Pronaos girişi ve naos kare-dikdörtgen
bloklarla döşelidir. Tapınağın üst kısmına ait mimari parçalar tapınağın Yunan
tipinde inşa edildiğini gösterir. Yapının bir temenos duvarı ile çevrili olduğu
düşünülmüştür. Doğu yönünde sunak olduğu tahmin edilen bir yapı tespit
edilmiştir. Idrieus tarafından inşa edildiğini gösteren yazıt; bir arşitrav
bloğu üzerinde tespit edilmiştir. Dolayısıyla tapınak; Hekatomnoslar Dönemi'ne
tarihlenir. Adak sunularındaki yazıta göre tapınak; Artemis ve Apollon'a
ithafen inşa edilmiştir [Özkaya-San 2002:246-247; Bean 1976:53].
Diğer:
Kentte birkaç tanımlanamayan yapı
dışında depo olarak kullanıldıkları düşünülen tonozlu büyük yeraltı odaları
mevcuttur. Bu yapılar doğu-batı doğrultusunda birbirine paralel uzanmaktadır.
Bazılarının sarnıç olarak da kullanılmış olabileceği düşünülmüştür. Kentte
bulunan sikkeler Hellenistik ve Roma dönemlerine aittir [Bean 1976:53;
Özkaya-San 2002:246]. (K2)
Amyzon
Artemis Tapınağı
Bir Kuzey Karia yerleşimi olan Amyzon
( Har. 1 ), özellikle kutsal alanıyla yakın çevresindeki yerleşimlere hizmet
eden bir kült merkezi olmalıdır. Kent içinde görülebilen en önemli kalıntıyı
oluşturan ve duvarları günümüze kadar korunan teras aynı zamanda şehir suru
olarak da kullanılmıştır.
Tapınağın temenosunu da oluşturan bu teras duvarları üzerinde yer alan Artemis Kutsal Alanı’nın girişinde, üzerinde Idrieus tarafından yaptırıldığını belirtir bir yazıt bulunan ve İ.Ö. 4. yy.ın ikinci yarısına tarihlenen propylaion vardır. Ayrıca kutsal alanda bulunan diğer yazıtlar tapınağın tarihi konusunda önemli bilgi vermektedir.
Çevresine göre hakim bir konumda
bulunan Amyzon Artemis Tapınağı doğu- batı doğrultusunda uzanmakta olup,
cephesi Artemis tapınaklarında olduğu gibi batıya bakmaktadır. Dor Düzeninde
olan ve peripteros bir plan sergileyen tapınak stylobate seviyesine kadar
korunmuştur ( Lev. 22a ). 9.55x 16.20 m. ölçülerindeki tapınak 7.50x7.00 m.
boyutlarında kareye yakın bir cella ve yaklaşık 5.00x7.00 m. Ölçülerindeki
pronaostan oluşmaktadır311. 3 basamaklı bir krepise sahip olan ve mermerden
inşa edilmiş tapınakta cella duvarının, stylobate ile birleşen alt tarafı
profilli olarak işlenmiştir. Pronaostan cellaya geçişte yaklaşık 1.40 m.
ölçülerinde bir kapı boşluğu vardır. Dor Düzeninde yapılmış olan tapınakta Ion
mimari etkileri görülmektedir.
Tapınağın cephe düzenine işaret
edebilecek çok az sayıda üstyapı malzeme kutsal alan içersinde dağınık durumda
bulunmaktadır. Bu malzemeler arasında arrisleri bıçak ağzı biçimli 20 yivli Dor
sütun tamburları, yapı çevresindeki geç dönem duvarlarında kullanılmış olan
triglifmetop frizine ait bloklar ( Lev. 22b ) önemli bir yer tutmakla birlikte
yapının restitüsyonunu yapmak için yeterli değildir.
Alanda yapılan kazılarda İ. Ö. 6. yy.a
tarihlenen çok sayıda terracotta figürün bulunmuştur. Kutsal alanın erken
evrelerinin olduğunu göstermesi açısından son derece önemli olan bu eserler
arasında mimari terracotta olması, erken döneme ait tapınağın kalitesi hakkında
azda olsa bilgi vermektedir. Kutsal alanda bulunan yazıtlardan anlaşıldığı gibi
tapınak Tanrıça Artemis’e adanmış bir yapıdır. Yine yazıtlardan öğrendiğimize
göre Artemis’in kutsal alanında tanrıçanın yanında kardeşi Apollon’a da
tapınılmıştır. Bu nedenle kimi araştırmacılar tarafından Kült alanı
Artemis-Apollon Kutsal Alanı olarak anılmaktadır. (K3)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
iyi ve güzel...